Guðmundarlundur

Guðmundarlundur er gjöf sem Guðmundur Jónsson, fyrrverandi forstjóri BYKO, og fjölskylda hans færðu [Skógræktarfélagi Kópavogs] að gjöf 28. nóvember 1997. Guðmundarlundur er skógi vaxið 7 ha svæði og er mikil lyftistöng fyrir allt félagslífið. Hefur félagið miklar framtíðaráætlanir um þetta svæði. Hyggst félagið byggja upp góða útivistaraðstöðu þar sem skólabörn geta komið með kennurum sínum og fræðst um alla hluti sem skóginum tengjast og upplifað náttúruna.

Svo segir frá í Mbl 23. september 1999, bls. 57. Í minningargrein um Guðmund, í Mbl. 30. nóv. s.á., er greint frá upphafi ræktunarinnar:

Skógræktarlandinu sínu í Vatnsendalandi í Kópavogi var hann stoltur af. Það var Guðmundi hvíld frá dagsins amstri að fara í skógræktina eftir vinnu. Þarna hafði hann ræktað skóg í yfir 30 ár af mikilli eljusemi, þegar hann gaf Skógræktarfélagi Kópavogs landið í byrjun 1998. Þar heitir nú Guðmundarlundur.

Eftir aldamótin var svæðið stækkað og telur það nú um 11 hektara. Í tilkynningu félagsins árið 2001 var lundurinn kallaður hálendisgróðurvin við höfuðborgarsvæðið og verður það að teljast viðeigandi lýsing.

Ef heppnin er með í för og helst líka snjallsími með GPS er hægt að finna Guðmundarlund, ofan við hesthúsin í Vatnsendahverfi í Kópavogi. Þar er vaxinn þokkalegasti skógarlundur á berum mel, með stígum, leiktækjum og grillaðstöðu. Þá er í lundinum Hermannsgarður, en Hermann Lundholm sem lést árið 2007 eftirlét Skógræktarfélagi Kópavogs gróður úr garði sínum og var gróðursafninu komið fyrir í Guðmundarlundi.

Smellið á myndina til að stækka. Smellið hér til að sjá kortið í pdf skjali.
Skjalið er útbúið af Bjarka Þóri Valberg á umhverfissviði Kópavogsbæjar.

Í Guðmundarlundi er mikið af opnum svæðum, fullmikið.

Af skogkop.is.

Leiðbeiningar að Guðmundarlundi frá Breiðholtsbraut (af hrfi.is):

• Guðmundarlundur er rétt hjá hesthúsunum við Heimsenda í Kópavogi (Elliðavatns megin). Breiðholtsbraut er ekin í átt að Víðidal, beygt á ljósunum við Vatnsendahvarf (hjá nýju World Class og Bónus). 
• Keyrt er eftir Vantsendavegi þar til komið er í þriðja hringtorgið þá er tekin síðasta beygjan að Þingmannaleið. 
• Þar er skilti sem segir Heimsendi. Sú gata er keyrð þar til Heimsendi er á hægri hönd og þá á að vera skilti á vinstri hönd sem segir Guðmundarlundur. 
• Keyrt upp á hæðina þar til komið er að skógræktarsvæði með grænu hliði, þar er Guðmundarlundur.

Þess má geta að í Gljáhelluhrauni í Hafnarfirði er furulundur sem fengið hefur nafnið Guðmundarlundur, í minningu um Guðmund Þórarinsson, kennara og frumkvöðul í skógrækt í nágrenni Hafnarfjarðar. Einnig má geta Hermannslundar í Svartaskógi, Fossvogsdal í Reykjavík, en það er grenilundur sem kenndur er við Hermann Jónasson, fv. forsætisráðherra. 

Svartiskógur í Fossvogi

Í Skógræktarstöðinni í Fossvogi eru 5 — 6 grenilundir með allt að 8—10 m háum trjám. Þrír þeirra hafa verið langmest notaðir [af þröstum], Svartiskógur, austan við aðalhlið Skógræktarstöðvarinnar, Hermannslundur í norðausturhorni Skógræktarinnar og grenilundur neðan skrifstofubyggingarinnar. 

Svo segir frá trjáreitnum Svartaskógi, í Náttúrufræðingnum 4. tbl. 20. des. 1981.

Hvíta línan sýnir sirkabát hvar stígur hefur verið lagður í gegnum Svartaskóg - af kortavef ja.is.

Svartiskógur, sem stendur við Ræktunarstöðina í Fossvogi (Ræktunarstöð Reykjavíkurborgar, áður Skógræktarstöðin í Fossvogi - Fossvogsstöðin), var opnaður fyrir almenning árið 1986 og gerður að “grenndarskógi” Hvassaleitisskóla árið 2003.

Árið 2013 voru svo gerðir hjóla- og göngustígar frá innkeyrslu að ræktunarstöðinni í gegnum Svartaskóg. Hér eru nokkrar myndir af nýja stígnum og umhverfi hans.

Við norðvestur-innganginn að skóginum
og innkeyrsluna að ræktunarstöðinni.

Fallegir leikir ljóss og skugga.

Hér hefði mátt vera búið að grisja, kannski.

Séð austanmegin frá.

Séð yfir ræktunarsvæði Ræktunarstöðvarinnar.

Heilmikið af silfurreyni í ræktun.

Maríuerla.

Áningarstaður.

Um upphaf stöðvarinnar og þátt Knuds Zimsens er fjallað í grein Hákonar Bjarnasonar í Skógræktarritinu 1983:

Fyrir atbeina borgarstjórans í Reykjavík, Knuds Zimsens, fékk félagið [Skógræktarfélag Íslands, stofnað 1930] ókeypis stórt land í Fossvogi sunnan bæjarins undir gróðrarstöð, sem byrjað var á sumarið 1932. En efni voru lítil og því verki miðaði hægt fyrstu árin. Eftir 1935 var farið að ræða um friðland ofan Reykjavíkur, það er síðar hlaut nafnið Heiðmörk.

Í Skógræktarritinu 1986 fjallar svo Ásgeir Svanbergsson um Fossvogsstöðina frá því hún komst í hendur SR. Það gerðist við það að starfsháttum Skógræktarfélags Íslands var breytt og það gert að sambandsfélagi og stofnuð voru tvö ný skógræktarfélög, í Reykjavík og Hafnarfirði, sem skiptu eignum S.Í. á milli sín. 

Þegar félagið [Skógræktarfélag Reykjavíkur] tók við Fossvogsstöðinni [árið 1946] var hún 7,93 ha landspilda neðst í Fossvogsdalnum austan Hafnarfjarðarvegar, en sunnan Fossvogsvegar. Þessi blettur stækkaði svo með árunum. 1955 var keypt land að Fossvogsbletti 2 b, 2,67 ha að stærð, og nokkru síðar 2,5 ha af Nýbýlalandi 8. Hermann Jónasson, fv. forsætisráðherra, átti lönd þessi og hafði stofnað þar til trjáræktar. Enn stendur sumarbústaður Hermanns í Fossvogi og mestur hluti ræktunar hans.

Þegar ný braut var lögð til Hafnarfjarðar 1971 var stöðin skert vegna þess um 1,4 ha, en aukin nokkru síðar um 5,7 ha norðan Fossvogsvegar. Land Skógræktarfélags Reykjavíkur í Fossvogi er því nú 17,4 ha alls.

Allt þetta land liggur í dalnum norðanverðum og hallar dálítið til suðurs og suðvesturs. Það var fyrrum deiglendi og sumt mýri, grjótlítið, en þarfnaðist framræslu. Jarðvegur er víðast djúpur, nokkuð frjór, en sums staðar súr. Landið var skjóllaust og suðaustanveður hörð og hætt við næturfrostum í dalnum. Meðal fyrstu verkefna var því að bæta framræslu og auka við skjólbelti sem byrjuð höfðu verið. Þarna hafði verið unnið þýðingarmikið starf á árum Skógræktarfélags Íslands, en margs konar vanefni og byrjunarvandkvæði háðu því. Yfir höfðu gengið krepputímar og styrjaldarár. Uppeldi trjáplantna var á byrjunarstigi hérlendis og trjáfræ lítt eða ekki fáanlegt.

Fyrsta starfsár Skógræktarfélags Reykjavíkur voru uppeldisreitir í Fossvogi um 1100 m 2 blettur neðan við núverandi stöðvarhús, en sáðreitir 55 m2. Engar byggingar voru á svæðinu, en túnblettir og móar í kring. Vestan við reitinn stóð belti af álmplöntum frá Beiarn í Noregi, gróðursett 1936, um mannhæðarhátt. Í norðausturhorni reitsins voru álnarháar sitkagreniplöntur í uppeldi, gróðursettar 1943, frá Kenai í Alaska og neðst í reitnum var sitkagreni frá Juneau í Alaska. Álmbeltið stendur að mestu enn í dag og í því elstu trén í stöðinni, en af sitkagreninu standa eftir tveir aðskildir smálundir og eru trén í þeim 10-12 metra há.

Þetta er hjólastígurinn á milli Seljahverfis og
Kópavogs, hér mætti planta nokkrum trjám.

Ef gripið er niður í ársskýrslur Skógræktarfélags Reykjavíkur fyrir 2013 og 2015 má finna upplýsingar um afdrif þessarar eignar:

Lóð félagsins á Suðurlandsbraut 68 var seld fyrir 70 milljónir króna. Félagið eignaðist lóðina eftir sölu á Fossvogsstöðinni á sínum tíma. Þegar Fossvogsstöðin var seld átti að greiða hluta andvirðisins með því að Skógræktarfélagið fengi lóð inni í ræktunarsvæðinu í Fossvogsstöðinni. Þegar félagið kallaði eftir lóðinni kom í ljós að Reykjavíkurborg vildi ekki láta félagið fá lóð þar og var ákveðið að í stað hennar fengi félagið lóð við Suðurlandsbraut. [2013]

Í byrjun þessa árs var síðan keypt jörðin Múlastaðir í Flókadal í Borgarbyggð. Jörðin er um 650 hektarar að stærð, frekar illa hýst en í gildi er skógræktarsamningur við Vesturlandsskóga. Það er von okkar að þarna geti risið fallegur skógur bæði til nytja sem og til yndis. Gaman væri ef hægt væri að skapa aðstöðu fyrir félagsmenn Skógræktarfélagsins til aðkoma þarna og dvelja í íbúðarhúsinu, en til stendur að hefjast handa við að gera við það að utan nú í vor og síðan, smám saman, að gera það íveruhæft. Með þessum kaupum er þörf okkar fyrir nýju skógræktarlandi fullnægt á næstu árum. [2015]

Færslan var síðast uppfærð í ágúst 2015.

Gljáhlynur douglasii (Douglashlynur) þarf styttra frostlaust tímabil en hugsanlega meira skjól

“Gljáhlynur Acer glabrum með grannar greinar og óvenjulega fínleg blöð, vex hægt en kelur aldrei.” (Hugrún Jóhannesdóttir, Garðurinn 2008, lýsing á hlyntegundum í garði einum í Garðabæ). Af gljáhlyn eru ýmis yrki, m.a. einn sem stundum er kallaður Douglashlynur (Douglas maple), Acer glabrum var. douglasii.

Lystigarðurinn lýsir Douglashlyn sem kröftugum runna, “hæð allt að 6 m, með uppréttar eða örlítið skástæðar greinar, árssprotar rauðir. Heldur minna og fíngerðara afbrigði en aðaltegundin, greinar stíft uppréttar og mjög grannar.”

Á vef Mustila trjásafnsins í S-Finnlandi, mustila.fi, segir svo frá:

Native to the northwest of North America, Douglas maple is one of the hardiest maple species. A small tree in habit which sometimes remains shrubby, it grows in mixed forest on the lower slopes and in the valleys of the Rocky Mountains. It is a pioneer species, one of the first to appear after a forest fire or clear felling. 

Douglas maple is at its showiest in spring with the sun shining through the bright green flowers and foliage. Its autumn colour is a warm yellow, sometimes with a reddish tint. The large old trees near Alppiruusulaakso (Rhododendron Valley) were planted in the early decades of the 1900s. There are younger trees growing on Pohjoisrinne (Northern Slope).

Kveikjan að þessum pistli var innslag Gróðrarstöðvarinnar Þallar á facebook 7. sept. sl.:

Garðahlynur (Acer pseudoplatanus) er almennt talinn harðgerðasta hlyntegundin til ræktunar hérlendis ásamt gljáhlyn (Acer glabrum var douglasii) sem er runni.

Í athugasemd við færsluna var þessu bætt við: “[Gljáhlynur þarf] sæmilegt skjól en er bráðfallegur og kelur afar lítið sem, er sjaldgæft með hlyni á Íslandi enda ættaður frá Alaska” (Valur Þór Norðdahl, facebook 2013).

Yrkið Acer glabrum var. douglasii (douglashlynur) er einmitt sá gljáhlynur sem á uppruna sinn til S-Alaska. Hann verður allt að 9 m hár í heimkynnum sínum samkvæmt þarlendum vefsíðum.

Acer glabrum subsp. douglasii. Myndin er af  af Wikimedia Commons.

Ólafur Sturla í Náttahaga hefur m.a. þetta að segja um gljáhlyn var. douglasii, í riti sínu 'Aukin fjölbreytni í yndisskógrækt' (maí 2009):

Runnkenndur hlynur frá Suðaustur-Alaska, verður um 2-3 metrar á hæð. Þarf skógarskjólið! Fallegt og fínlegt innslag í skógarjaðarinn. [...] Myndar árlega mikið af góðu fræi í Nátthaga. [...]

Plantdatabase.co.uk veitir okkur áhugaverða innsýn í vaxtamöguleika douglashlyns, samanborið við venjulegan gljáhlyn og garðahlyn (leturbr. mínar):

• um venjulegan gljáhlyn: “This plant requires a minimum of 180 frost free days to grow successfully.  It has average drought tolerance. [...] This is a erect tree/shrub has a fast rate of growth and has a multiple stem growth form, and has an ultimate height of 9.1m [...] Height at 20 years 4.6m [...]”
• um garðahlyn: “This plant requires a minimum of 140 frost free days to grow successfully. It has average drought tolerance. [...] This is a erect tree has a moderate rate of growth and has a single stem growth form, and has an ultimate height of 30.5m [...] Height at 20 years 18.3m [...]” 
• um douglashlyn: “This plant requires a minimum of 120 frost free days to grow successfully. It has low drought tolerance. [...] This is a erect tree/shrub has a moderate rate of growth and has a single stem growth form, and has an ultimate height of 9.1m [...] Height at 20 years 6.1m [...]”

Þetta kemur heim og saman við þá staðreynd að venjulegur gljáhlynur (aðaltegundin) hefur drepist í ræktun hjá Lystigarðinum samkvæmt vef garðsins, þótt eitt eintak sé þar til á lífi, á meðan var. douglasii þrífst þar “bærilega”. 

Á ruggedcountryplants.com kemur fram að douglasgljálynur sé vanur 500-760 mm úrkomu árlega. Samkvæmt Vísindavefnum er meðalúrkoma áranna 1961-1990 í Reykjavík nálægt 800 mm. Talsvert meiri í syðstu sveitum Íslands, svo að nemur tvöföldun eða meira. Talsvert minni á Norðurlandi, “ekki síst á svæðinu norðan Vatnajökuls þar sem hún er um helmingi minni en í Reykjavík”.

Niðurstaða: Það gæti verið sniðugt að prófa douglasgljáhlyn á stöðum á Íslandi þar sem sumrin eru of stutt fyrir garðahlyn, þó ekki á Norðurlandi. Hugsanlega er það rétt hjá Ólafi í Nátthaga með skjólþörfina, hann þolir minni þurrka og kannski líka minna rok en garðahlynur og almennur gljáhlynur. Ég er samt ekki sannfærður um að hann þurfi svo mikið skjól.

Svo vill til að um 180 frostlausir dagar eru það sem þarf til að rækta korn (hveiti og hafra), samkvæmt glærukynningu Valdimars Stefánssonar í “Lan 103 – VII” frá 2006, sem er aðgengileg á vef framhaldsskólans á Húsavík, fsh.is.

Á síðu Sigurðar Þórs Guðjónssonar, nimbus.blog.is, segir 29. sept. 2012 að meðaltal frostlausa tímans í Reykjavík frá 1920, þegar Veðurstofan var stofnuð, sé “143 dagar en 147 árin 2001-2011”.

Í bókinni Loftin blá eftir Pál Bergþórsson er að finna þennan hlutfallslega samanburð á frostlausa tímanum eftir landshlutum, en bókin er frá 1957:

Norðan lands er frostlausi tíminn á sumrin víðast um 100 dagar við sjóinn, en styttri inni í landinu. Lengst verður frostleysan við strönd Suður- og Vesturlands, eða allt að því 160 dagar, og meira en 170 dagar í Vestmannaeyjum, en jafnvel minni en 100 dagar í sumum innsveitum. Allt eru þetta meðaltölur og miðaðar við síðustu áratugi, [...]

Acer glabrum subsp. douglasii. Myndin er af  af Wikimedia Commons.

Þess ber að geta að douglashlynur er ekki viðurkennt nafn á Íslandi þegar þessi orð eru skrifuð, ekki heldur dögglingslynur.

latína	Acer glabrum var. glabrum	Acer glabrum var. Douglasii
finnska	kääpiövaahtera (dverghlynur)	alaskanvaahtera (alaskahlynur)
sænska	klipplönn (sbr. Klippbergen (Rocky Mountains, Klettafjöll))	kaskadlönn *
enska	rocky mountain maple	douglas maple
* Douglashlynur fékk nafnið kaskadlönn árið 2006: "underarten är inskränkt till Kaskadbergen i SV Canada och NV USA" (undirtegundin er bundin við Þrepafjallgarðinn (e. Cascade Range) í SV Kanada og NV BNA).